شش جهت

ای مانده زیر شش جهت، هم غم بخور، هم غم مخور

کان دانه ها زیر زمین، یک روز نخلستان شود ....."حضرت مولانا"

هزار سال پیش، یا دقیقتر بگویم، پنجاه سال پیش، در سال اول دبیرستان یا سال آخر دبستان، با این بیت، روبرو شدم. همیشه و تا آن روز، چهار جهت را شنیده بودم. شمال و جنوب و مشرق و مغرب. ولی شش جهت؟

کلی مداقه کردم. آن روزها مانند امروزها، درها زیاد نبودند. حتا معلمین توصیه اکید داشتند که سئوالات خارج از درس نپرسیم. شاید می ترسیدند پاسخ را ندانند. یا این که ما با بازیگوشی های آن دوران، قصد دست انداختنشان را داشته باشیم که گاه همین بود. ما هم با گردن باریک تر از مو پذیرفته بودیم. خودم دست به کار شدم و چیزی کشف کردم و همان را تا به امروز پذیرفته ام. ولی چه بود؟

انسان را در مرکز یک مکعب تصور کردم. که غیر از راست و چپ و جلو و عقب، بالا و پایینی هم برایش هست. که می شود، شش جهت.

 اگر این بود؟ ای کاش حضرت، شعر را به گونه ای می سرود که انسان در مرکز یک کره باشد. چرا که از مکعب می توان خود را رها کرد، ولی از کره؟ نع.

بعدترها دیدم که این شش جهت به هزار شکل دیگر در اشعار مولانا آمده و اگر ابیاتی که وی، شش جهت را در آن ها به کار برده از دیوانش بیرون بکشیم، چیزی از آن باقی نمی ماند. از تئوری خودم کوتاه آمدم. منظورم کره است و نه جهات. که جهات درست بود و هست. مثالی دیگر از مولانا بزنم؟:

عقل گوید: شش جهت حد است و بیرون راه نیست

عشق گوید: راه هست و رفته ام من بارها

شاعران دیگری هم این شش جهت را بارها در همین معنا به کار برده اند ولی حافظ کلن و چون همیشه سازی دیگر می زند:

شهری است پر کرشمه و خوبان ز شش جهت

چیزییم نیست، ورنه خریدار هر ششم

که بیشتر، توصیف شیراز است تا شش جهت. البته باز این خوبست. می توانست جهات دیگری هم به آن اضاف کند.

ولی ........... با این شش جهت دیگر چه کنم؟ :

فریاد که از شش جهتم راه ببستند

آن خال و خط و زلف و رخ و عارض و قامت

هرچند و در مجموع همه یکی هستند. همان راست و چپ و ... ولی خب، شیوه به کار گیری جذابیت آن را تغییر می دهد.

با آوردن مثالی از صائب یادداشت رادرز بگیرم:

بس که بی مهری ایام گزیده است مرا

شش جهت خانه ی زنبور بود در نظرم

فکر کنم در این شش جهت بشود رشته ی دکترا ایجاد کرد.